اگرچه تولید پلاستیک از مشتقات نفتی و صنایع پتروشیمی تغییر و تحولات عظیمی را در زندگی انسان‌ها به وجود آورد؛ به‌طوری‌که صنعت پلاستیک توانست به یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای بشر در طول تاریخ تبدیل شود؛ اما همین پلاستیک ها که از آن‌ها برای تولید اغلب کالاهای ضروری استفاده شده و ماده اولیه اصلی بسیاری از صنایع مختلف محسوب می‌شوند، به دلیل مقاومت بالایی که در برابر تجزیه شیمیایی و محیط طبیعی دارند، از همان ابتدای تولیدشان تا همین امروز ضررهای فراوانی را برای محیط‌زیست به همراه داشته‌اند. از طرفی افزایش جمعیت و پیشرفت جوامع باعث شده که روز‌به‌روز میزان استفاده از مواد پلاستیکی و به دنبال آن پسماندهای پلاستیک بیشتر و بیشتر شود و چرخه طبیعت و زندگی سایر موجودات را حسابی به‌خطر بیندازد. به‌خصوص که بازیافت و بازگردانی پلاستیک ها هزینه زیادی داشته و با توجه به حجم فوق‌العاده زیاد ضایعات پلاستیکی، این کار اصلاً صرفه اقتصادی ندارد. در چنین شرایطی ظهور پلاستیک تجدیدپذیر (بیوپلاستیک – پلاستیک زیستی) یک راهکار بسیار عالی و کاربردی برای کاهش میزان پسماندهای پلاستیکی و به دنبال آن کاهش آثار مخرب این پسماندها بر محیط‌زیست، به‌حساب می‌آید.

تعریف پلاستیک تجدیدپذیر

پلاستیک تجدیدپذیر که با نام‌های مختلفی از جمله بیوپلاستیک، پلاستیک سبز و حتی زیست پلاستیک شناخته می‌شود در حقیقت محصولی است که در تولید آن از منابع طبیعی مانند نشاسته و روغن‌های گیاهی استفاده می‌کنند. نکته قابل‌توجه در مورد بیوپلاستیک – پلاستیک زیستی این است که در تولید آن صرفاً از یک ماده واحد استفاده نشده و خانواده‌ای کامل از موادی با خواص و کاربردهای متفاوت دست به دست هم دادند و این نوع پلاستیک قابل بازیافت را ساخته‌اند.

بررسی ساختار شیمیایی و تولید آن در دنیا و ایران

شاید برایتان جالب باشد که بگوییم در سال 1862 پلاستیک تجدیدپذیر برای نخستین بار با واحد ساختاری نیترات سلولز تولید شد. خاصیت انطباق‌پذیری این ماده آن‌قدری بالا بود که بیوپلاستیک – پلاستیک زیستی به‌طور چشمگیری مورد‌استقبال و توجه عموم مردم قرار گرفت؛ اما گران بودن هزینه‌های تولید به‌عنوان یک مانع بزرگ اجازه تجاری شدن را به این محصول نداد؛ البته در سال 1920 تا 1930 این نوع پلاستیک را با ترکیباتی به نام PHB و PLA تولید کردند که در آن سال‌ها نفت و مشتقات آن فراوان و ارزان بودند و در نتیجه تولید پلاستیک تجدیدپذیر آن‌طوری که باید مورد‌توجه قرار نگرفت. در نهایت اواسط دهه 50 میلادی با ایجاد بحران های نفتی و همه‌گیر شدن جنبش‌های حمایت از محیط‌زیست، تولید بیوپلاستیک افزایش پیدا کرد. با این تفاوت که رفته‌رفته این نوع پلاستیک قابل بازیافت را با ترکیبات مختلفی مانند نشاسته، سلولز، پروتئین و غیره تولید کردند.

محصولاتی که با پلاستیک تجزیه پذیر تولید می شوند

در‌حال‌حاضر تولید پلاستیک تجدیدپذیر آن‌قدری گسترش پیدا کرده که از این نوع پلاستیک برای تولید محصولات مختلفی مانند موارد زیر استفاده می‌شود:

•  ظروف یک‌بار مصرف
•  قاشق و چنگال پلاستیکی
•  کیسه‌های فریزر
•  کیسه‌های زباله
• بسته‌بندی ظروف سفالی
• صنایع چاقوسازی
•  گلدان‌های پلاستیکی
•  کاسه و لگن
•  نی نوشیدنی و غیره

حالا که با موارد مصرف و کاربردهای پلاستیک سبز آشنا شدید، بد نیست بدانید طبق آمارهای منتشر شده، در سال 2020 حدود 1% از پلاستیک تولید شده در دنیا از نوع پلاستیک تجدیدپذیر بود. به‌این‌ترتیب جای امیدواری است که روز به روز بیشتر شاهد جایگزینی پلاستیک سبز با پلاستیک شیمیایی باشیم.

سخن آخر

کاربردهای فراوان پلاستیک در صنایع مهمی همچون مواد غذایی، بسته‌بندی، پزشکی و غیره باعث شده که عملاً امکان حذف این ماده از صنعت وجود نداشته باشد. از طرفی طول عمر و اثرات مخرب پلاستیک ها روی محیط‌زیست آن‌قدری زیاد است که به هیچ‌وجه نمی‌توان دست روی دست گذاشت و روز‌به‌روز شاهد افزایش تجمع ضایعات و زباله‌های پلاستیکی در سراسر دنیا بود. ناگفته نماند بازیافت ضایعات پلاستیک هم تا حدود زیادی به کاهش آلودگی طبیعت و پایین آمدن مخارج تولید کمک می کند اما با توجه به جمعیت دنیا و مقدار ضایعات پلاستیکی که تنها در یک روز تولید می‌شود، این روش اصلاً مقرون‌به‌صرفه نیست. در چنین شرایطی محققان زیست شناسی با بکارگیری فناوری‌های مختلف و منابع گیاهی، موفق به تولید محصولی به نام پلاستیک تجدیدپذیر شدند که نه‌تنها همان کارایی پلاستیک های معمولی را دارد بلکه آسیب‌های به مراتب کمتری به محیط زیست وارد می‌کند. در واقع همان‌طور که از نام بیوپلاستیک – پلاستیک زیستی مشخص است، این محصولات توسط محیط‌زیست و طی مدت زمانی کوتاه تجزیه شده و به کودهای شیمیایی تبدیل می‌شوند؛ البته گاهی در این فرآیند افزونه‌هایی را به پلاستیک قابل بازیافت اضافه می‌کنند تا باعث بیشتر شدن سرعت بازگردانی آن شوند.

سوالات متداول

1) کاربردهای پلاستیک های تجزیه پذیر در روزمره چیست؟

لیوان‌های کاغذی قهوه، فیلم‌های پلاستیکی، ظروف مواد غذایی، بطری‌ها، کارد و چنگال پلاستیکی، کیسه‌های زباله غذایی و غیره.